Deze maand nemen we een kijkje bij de Stuurgroep Ethiek. We gingen in gesprek met Wouter Ruyseveldt, lid van de Stuurgroep, om meer inzicht te krijgen in hun werk en waar ze zoal mee bezig zijn.
Kan je jezelf even voorstellen, Wouter?
Ik ben Wouter Ruyseveldt, directeur van campus Hasselt van de vzw Bejaardenzorg Grauwzusters Limburg (www.begralim.be). Na mijn bachelor verpleegkunde werkte ik 9 jaar als psychiatrisch verpleegkundige voor de Alexianen Zorggroep Tienen. Na het behalen van mijn master in Health Sciences startte ik in 2003 in mijn huidige job in de ouderenzorg. Onmiddellijk zat ik het palliatief support team voor. Gaandeweg verdiepte ik mij meer en meer in palliatieve zorg en zo werd ik eerst lid van de Werkgroep Woonzorgcentra bij Palliatieve Zorg Vlaanderen en later ook van deze Stuurgroep Ethiek. Ik ben tevens lid van de Werkgroep Hospice Zorg van Zorgnet-Icuro.
Waar houdt de Stuurgroep Ethiek zich zoal mee bezig?
De Stuurgroep Ethiek is een multidisciplinair overlegorgaan binnen Palliatieve Zorg Vlaanderen dat zich inzet voor ethische vraagstukken in de palliatieve zorg. Ze bundelt de expertise van zorgverleners uit ziekenhuizen, woonzorgcentra, thuiszorg, geestelijke verzorging, enzovoort, en vormt zo een aanspreekpunt voor morele reflectie. In haar aanpak kiest de stuurgroep bewust voor een zorgethisch perspectief: zorg wordt gezien als een relationeel proces tussen zorgverlener en patiënt. Over concrete casussen lanceert ze oproepen aan zorgverleners om praktijkervaringen in te sturen, waarna ze een gezamenlijke reflectie formuleert en adviezen deelt. Zo stelde de stuurgroep eerder bijvoorbeeld een reflectienota op over palliatieve zorg bij dementie en publiceerde ze diverse standpunten in de media. Uit analyses van casussen zoals een DNR-beslissing in de thuiszorg blijkt telkens dat tijdige communicatie en zorgplanning vaak problemen voorkomt.
Wat zijn jullie belangrijkste doelstellingen?
De stuurgroep heeft als kerndoelstelling het bevorderen van ethische reflectie en goede zorgpraktijken in heel Vlaanderen. Ze wil zorgverleners helpen oplossingen te vinden én inspireren – ook in moeilijke omstandigheden. Zoals de stuurgroep zelf schrijft: “Crisissen zijn uitdagingen” en de actuele uitdagingen in de zorg kunnen een hefboom zijn voor positieve veranderingen. Daarom zet de werkgroep in op het verzamelen en verspreiden van inspirerende praktijkvoorbeelden. Verpleegkundigen, artsen en andere teamleden worden opgeroepen om goede initiatieven – bijvoorbeeld rond taakverdeling, samenwerking en continuïteit van zorg – te delen, zodat álle teams daarvan kunnen leren.
Daarnaast benadrukt de stuurgroep het belang van vroege zorgplanning en communicatie. Ze waarschuwt dat nieuwe wetsinterpretaties rond euthanasie extra vragen oproepen en dat zorgverleners tijdig met patiënten, familie en collega’s moeten bespreken wat wenselijk is. In haar commentaar op het advies over euthanasie bij een ‘stervenscoma’ stelt de stuurgroep bijvoorbeeld dat duidelijke gesprekken over de wilsverklaring essentieel zijn om onverwachte euthanasieverzoeken te voorkomen. Tevens benadrukt Palliatieve Zorg Vlaanderen dat euthanasie geen standaardbehandeling is in de laatste levensfase – zeker niet bij een comateuze patiënt zonder zichtbaar lijden – en dat alternatieven zoals comfortzorg en zorgzame aanwezigheid steeds overwogen moeten worden.
Welke initiatieven hebben jullie recentelijk afgerond of waar zijn jullie momenteel mee bezig?
De afgelopen jaren heeft de stuurgroep heel wat concrete output geleverd. Zo verscheen in september 2022 een uitgebreide reactie over euthanasie bij ‘stervenscoma’, waarin de groep ingaat op de nieuwe interpretatie van de wetgeving en het belang van duidelijke communicatie rond wilsverklaringen benadrukt. Eveneens in 2022 formuleerde de stuurgroep een officiële briefreactie voor de Orde der Artsen over euthanasie in woonzorgcentra, waarbij ze pleitte voor betrokkenheid van het verplegend team en respect voor het beroepsgeheim. Begin 2023 publiceerde de werkgroep een casusanalyse rondom een DNR-beslissing in de thuiszorg. Daarin wordt geïllustreerd hoe onduidelijke afspraken met familie kunnen leiden tot verrassingen bij levensbedreigende situaties – en hoe goede voorlichting en zorgplanning zulke dilemma’s kunnen voorkomen.
Om de kennisdeling te bevorderen, ontwikkelde de stuurgroep ook nieuwe leermiddelen. Zo organiseren ze sinds kort de ’Prikje Ethiek’, een reeks online sessies voor artsen en verpleegkundigen waarin aan de hand van praktische voorbeelden actuele ethische dilemma’s worden besproken. Verder liep eind 2024 een oproep voor praktijkvoorbeelden in tijden van personeelsschaarste: zorgteams worden uitgenodigd hun innovatieve werkwijzen te delen. De stuurgroep verzamelt deze voorbeelden “om elkaar te inspireren”. Al deze initiatieven – opiniestukken, casusreflecties, opleidingen en oproepen – helpen de ethiek levendig te maken in de dagelijkse zorgpraktijk en bevorderen dat zorgverleners samen van elkaar leren.
Wat ziet de Stuurgroep als de grootste uitdagingen voor de toekomst ?
Vooruitkijkend ziet de Stuurgroep Ethiek enkele grote ethische uitdagingen opdoemen. Ten eerste is er de complexe interpretatie van de euthanasiewet – bijvoorbeeld rondom terminale comateuze patiënten – die extra communicatie en zorgvuldigheid vereist. De stuurgroep pleit ervoor deze thema’s actief bespreekbaar te maken in opleidingen en overleg. Ook de personeelstekorten en tekorten aan middelen blijven een zorg; zij zetten druk op de integrale zorgprocessen (zoals vroegtijdige zorgplanning en teamoverleg). In zo’n context waarschuwt de werkgroep dat palliatieve zorg geen luxeproduct mag worden, maar primaire zorg blijft. Ze stimuleert daarom het delen van praktijkervaringen: in de call om voorbeelden te verzamelen wordt juist gezocht naar hoe zorgteams onder schaarste toch kwaliteitsvolle palliatieve zorg organiseren.
Tenslotte stelt de stuurgroep dat de ouder wordende en kwetsbaardere patiëntpopulatie nieuwe vragen zal opleveren (denk aan dementie, multimorbiditeit, of levensmoeheid). Hun zorgethische visie – waarin zorg breder wordt gezien dan medische handelingen – blijft hierbij leidend. De Stuurgroep Ethiek zal daarom blijvend nadruk leggen op persoonlijke benadering, gedeelde beslissingen en compassievolle zorg. Door proactief casussen te presenteren, richtlijnen mee te ontwikkelen en via opiniestukken en opleidingen uit te dragen wat goede zorg inhoudt, wil de werkgroep zich vestigen als hét aanspreekpunt voor ethische reflectie in de palliatieve zorg. Op die manier hopen ze de sector te wapenen voor de ethische complexiteit van morgen.
Hoe kunnen mensen betrokken raken bij jullie werkgroep?
Iedere zorgverlener die geïnteresseerd is, kan zich engageren bij de Stuurgroep Ethiek. De werkgroep nodigt nieuwe leden én incidentele gasten uit om aan bijeenkomsten deel te nemen en onderwerpen op de agenda te zetten. Wie bijvoorbeeld zelf een relevant casus of knelpunt heeft, kan dit insturen via het e-mailadres van de stuurgroep: stuurgroepethiek.pzv@gmail.com. In de nieuwsbrieven en op de website roept de stuurgroep professionals expliciet op om praktijkervaringen te delen en casussen aan te dragen voor bespreking. Zo willen ze laagdrempelig een aanspreekpunt zijn: alle zorgverleners in Vlaanderen zijn welkom om mee te denken over de ethische kant van palliatieve zorg.
We hopen dat je meer te weten bent gekomen over de Stuurgroep Ethiek en hun belangrijke werk binnen Palliatieve Zorg Vlaanderen. Wil je meer weten of betrokken raken? Neem dan contact op via stuurgroepethiek.pzv@gmail.com.
Volgende maand zetten we een andere werkgroep in de kijker, dus stay tuned!
