In een ziekenhuis werken honderden mensen: van artsen en verpleegkundigen tot technici, poetshulpen, logistieke medewerkers… Al die mensen kunnen onmogelijk weten wat er zich in elke kamer afspeelt, maar daardoor kunnen ze er niet altijd rekening mee houden als een patiënt zich aan het levenseinde bevindt. In AZ Maria Middelares in Gent bedachten ze een simpele maar doeltreffende oplossing: het Vlinderkaartje. Wij spraken erover met Marc Merchier, palliatief zorgcoördinator in AZ Maria Middelares.
Dag Marc. Wat is het Vlinderkaartje precies?
De Vlinderkaart is een ‘attentiekaartje’ dat we aan de deur van een kamer hangen, zodat iedereen die voorbijkomt weet dat er in die kamer een levenseindesituatie plaatsvindt. Het kan gaan om heel diverse situaties, zoals een therapiestop op intensieve zorg, palliatieve sedatie, euthanasie, een doodgeboorte op de kraamafdeling, een patiënt die plots overleden is en nog op de kamer ligt … In al die gevallen wordt het attentiekaartje gebruikt. Het is een sober en klein kaartje, maar iedereen die het dient te weten, ziet het.
“Een technieker die een kamer binnenkomt om een lamp te vervangen, zonder te weten dat de patiënt een uur geleden overleden is en nog in de kamer ligt: dat is erg. Daar wou ik iets aan doen.”
Waarom heb je het Vlinderkaartje ingevoerd?
Op een ziekenhuisafdeling zijn heel wat mensen aan het werk: artsen en verpleegkundigen, maar ook mensen van het technisch departement, schoonmaakmedewerkers, studenten, logistieke medewerkers… Zij kunnen natuurlijk niet weten wat er zich in alle kamers afspeelt, en dat heeft al geleid tot verdrietige situaties. Denk bijvoorbeeld aan een technicus die een kamer binnenkomt om een lamp te vervangen, zonder te weten dat de persoon in de kamer zojuist overleden is. Eén gebeurtenis was de concrete aanleiding voor mij: een schoonmaakmedewerker kwam een kamer binnen om te poetsen, zonder te weten dat een uur later euthanasie zou worden uitgevoerd. De familie nam de medewerker niets kwalijk, maar voor beide partijen was die gebeurtenis heel confronterend. Die laatste uren wil je als familie natuurlijk in alle intimiteit beleven. Dat was voor mij de druppel, ik dacht, hier moet ik écht iets mee doen. Toevallig waren de collega’s van de kraamafdeling op hetzelfde moment met iets gelijkaardigs bezig: ze hadden zojuist het Vlinderkaartje ontwikkeld, waarmee ze konden signaleren dat er in een bepaalde kamer een doodgeboorte had plaatsgevonden. Ik vond onmiddellijk dat we dit in het hele ziekenhuis moesten gebruiken, en de collega’s van de kraamafdeling gaven me gelukkig carte blanche.
Hoe heb je het Vlinderkaartje gelanceerd in het ziekenhuis?
Ik heb het idee eerst afgetoetst bij mijn collega’s van het palliatief support team. Wij zijn een vrij groot en divers team – artsen, verpleegkundigen, een pastor, een psycholoog… De hele groep was meteen unaniem akkoord dat we dit moesten vastpakken.
In een volgende stap heb ik het idee aangekaart bij de directie en de hoofdverpleegkundigen van het ziekenhuis. Hun positieve reacties volgden snel.
Daarna werd het idee in een sneltreinvaart gelanceerd. Ik had de exemplaren van de drukker nog niet eens ontvangen, of ik kreeg al aanvragen vanuit verschillende ziekenhuisafdelingen. We werden eigenlijk overdonderd door de snelheid waarmee het in het hele ziekenhuis werd opgepikt.
De reacties van het personeel waren dus positief?
Absoluut: amper een maand na de lancering was het kaartje al volledig ingeburgerd in ons ziekenhuis. Dat toont hoeveel nood eraan was. Ik heb veel positieve reacties gekregen: van techniekers, poetsvrouwen, logistieke medewerkers, keukenpersoneel, logopedisten, verpleegkundigen… Iedereen is enthousiast, want nu weten ze tenminste wat ze kunnen verwachten als ze een kamer binnengaan. Je voelt dat dit project door iedereen wordt gedragen, dat doet deugd.
We waren eigenlijk verrast door de positieve reacties en de snelheid waarmee het project ingeburgerd raakte, want zorgverleners staan vaak aarzelend tegenover projecten die met het levenseinde te maken hebben. Het is een thema dat bij veel zorgverleners nog altijd gevoelig ligt. De projecten die wij met het palliatief support team lanceren, kennen normaal een zekere doorlooptijd. Dit is anders, mensen voelen zich duidelijk goed bij het Vlinderkaartje.
“Ik was overdonderd door de positieve reacties: van techniekers, poetsvrouwen, logistieke medewerkers, keukenpersoneel, logopedisten, verpleegkundigen… Er was duidelijk nood aan dit initiatief."
Wat is voor jou het mooie aan dit project?
Voor mij ligt de kracht van het Vlinderkaartje in de pure eenvoud. Het is zo simpel en laagdrempelig, maar toch maakt het een groot verschil. En het belangrijkste: het project is er voor iedereen die in een ziekenhuis rondloopt, van de arts-specialisten tot de techniekers.
Krijg je ook reacties van familieleden?
Zeker, ze waarderen dat wij als ziekenhuis moeite doen om hun intimiteit en sereniteit te bewaken. Na het overlijden krijgt de familie het kaartje mee, en dat wordt geapprecieerd. Zo hoorde ik slechts enkele dagen na de lancering dat een familie van een overleden patiënt het Vlinderkaartje had verwerkt in de rouwbrief. Dat zegt veel, niet?
Er werken ontzettend veel mensen in een ziekenhuis, hoe zorg je ervoor dat iedereen op de hoogte is van je project?
Bij de lancering werd het aangekondigd in de interne nieuwsbrief, maar één keer iets in een nieuwsbrief vermelden volstaat natuurlijk niet. Bovendien beginnen er regelmatig nieuwe personeelsleden, en om de twee à drie maanden krijgen wij een instroom van nieuwe studenten in het ziekenhuis: stagiairs verpleegkunde, geneeskunde, farmacie, arts-assistenten… Alle nieuwe medewerkers en studenten krijgen aan het begin een basisopleiding over ons ziekenhuis, en het Vlinderkaartje wordt daar standaard voorgesteld. Zo weten alle nieuwe medewerkers en stagiairs meteen wat het kaartje is en zijn ze mee in ons verhaal.
"De beste tip voor andere zorgvoorzieningen? Gewoon doen!"
Ken je ziekenhuizen met een soortgelijk initiatief?
Ik denk niet dat veel ziekenhuizen iets gelijkaardigs doen. Toen ik het Vlinderkaartje binnen de werkgroep ‘palliatieve support teams’ van Palliatieve Zorg Vlaanderen voorstelde aan collega’s van andere ziekenhuizen, werd er bijna met verwondering op gereageerd. Ik heb tot nu toe nog maar van één ander ziekenhuis gehoord dat zij iets gelijkaardigs doen. Nochtans kunnen wij niet het enige ziekenhuis zijn met dit probleem, toch? Ik hoop dan ook dat dit interview andere ziekenhuizen en zorgvoorzieningen kan inspireren. Dit initiatief is natuurlijk niet enkel interessant voor ziekenhuizen, maar voor allerlei andere zorgvoorzieningen: woonzorgcentra, voorzieningen voor mensen met een beperking, psychiatrische centra… Het kan overal gebruikt worden.
Heb je tips voor andere zorgvoorzieningen die het willen invoeren?
Ik zou eerst eens rondvragen op andere afdelingen of ze dit zouden kunnen gebruiken. Als je positieve reacties krijgt en voelt dat er nood aan is, ga dan naar de directie. De beste tip is eigenlijk: gewoon doen!
