Euthanasie
Euthanasie betekent dat een arts op verzoek van de patiënt dodelijke medicatie toedient, waardoor de patiënt vrijwel onmiddellijk overlijdt. In de Belgische wet wordt euthanasie gedefinieerd als ‘het opzettelijk levensbeëindigend handelen door een andere dan de betrokkene, op diens verzoek.’ Euthanasie werd in 2002 gelegaliseerd in België. België is daarmee samen met Nederland, Luxemburg en Spanje één van de weinige landen ter wereld waar euthanasie wettelijk toegelaten is.
In 2019 werd er 2656 keer euthanasie uitgevoerd in België, dat is 2,5% van het totale aantal overlijdens dat jaar.
Er zijn diverse redenen waarom mensen euthanasie wensen. Voor velen wordt het lijden (fysiek, psychisch of beide) te groot. Anderen willen het aftakelings- en stervensproces niet meemaken, of ze zijn bang om hun omgeving tot last te zijn. Sommige mensen willen graag op een zelfgekozen moment sterven, zodat ze bewust afscheid kunnen nemen van hun dierbaren. Nog anderen kiezen euthanasie omdat ze de regie over hun leven willen behouden en zelf over hun lichaam willen beschikken.
Wettelijke voorwaarden
Om euthanasie te krijgen, moet voldaan zijn aan de volgende wettelijke voorwaarden:
- De patiënt is een handelingsbekwame meerderjarige die bewust is op het ogenblik van zijn of haar verzoek tot euthanasie.
- Het verzoek is vrijwillig, overwogen en herhaald, en is niet tot stand gekomen als gevolg van enige externe druk.
- De patiënt bevindt zich in een medisch uitzichtloze toestand van aanhoudend en ondraaglijk fysiek of psychisch lijden.
- Dit lijden kan niet geledigd worden en is het gevolg van een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of ziekte veroorzaakte aandoening.
- Het euthanasieverzoek kan ook gebeuren via een voorafgaande wilsverklaring. Dit is enkel geldig als de patiënt zich in een toestand van onomkeerbaar coma bevindt.
In 2014 werd de wet uitgebreid en kan euthanasie ook voor minderjarigen. Hierbij gelden enkele bijkomende voorwaarden:
- De minderjarige moet bewust zijn als hij of zij om euthanasie vraagt. Een wilsverklaring euthanasie bij onomkeerbare coma geldt dus niet bij minderjarigen.
- De minderjarige moet zich in een terminaal stadium van zijn of haar ziekte bevinden.
- Het moet gaan om ondraaglijk fysiek lijden. Euthanasie door psychisch lijden is niet mogelijk bij minderjarigen.
- Er moet toestemming zijn van de ouders of voogd.
- De arts moet steeds bijkomend een kinder- of jeugdpsychiater of psycholoog raadplegen.
Euthanasie is geen recht: een arts mag steeds weigeren om euthanasie uit te voeren, ook als voldaan is aan alle wettelijke voorwaarden. Het is belangrijk dat de arts de patiënt tijdig op de hoogte brengt, hem of haar blijft bijstaan en, als de patiënt dit wenst, eventueel doorverwijst naar een andere arts.
De procedure
- Euthanasie mag enkel door een arts worden uitgevoerd. De arts die het euthanasieverzoek krijgt, moet verplicht een tweede arts raadplegen. Die tweede arts zal, net als de uitvoerende arts, nagaan of aan alle wettelijke voorwaarden is voldaan.
- Als het overlijden niet binnen korte termijn wordt verwacht, is de procedure strenger: er moet minstens een maand tijd zijn tussen het schriftelijk verzoek en de uitvoering van de euthanasie. Bovendien moet een derde arts de wettelijke voorwaarden nagaan. Deze arts moet een specialist zijn in de aandoening waaraan de patiënt lijdt, of een psychiater
- De uitvoerende arts is wettelijk verplicht om de euthanasie na afloop aan te geven aan de Federale Evaluatie- en Controlecommissie, die zal oordelen of aan alle wettelijke voorwaarden werd voldaan.
Schriftelijk euthanasieverzoek en wilsverklaring
Er bestaat soms verwarring over de formulieren je moet opstellen om euthanasie aan te vragen.
Schriftelijk euthanasieverzoek (of ‘actueel verzoek’)
Als je euthanasie wil aanvragen, moet je een schriftelijk verzoek tot euthanasie aan een arts richten. Zo’n schriftelijk verzoek kan eenvoudig zijn. Het moet minimaal de handgeschreven tekst ‘ik wil euthanasie’ bevatten, de datum van het verzoek en de naam en handtekening van de persoon die de euthanasie aanvraagt.
Als de patiënt niet in staat is om zelf het euthanasieverzoek te schrijven, bijvoorbeeld door verlamming of zwakte, mag iemand anders dit doen. Deze persoon moet meerderjarig zijn en gekozen worden door de patiënt. Bovendien mag hij of zij geen belang hebben bij het overlijden (het mag bijvoorbeeld geen erfgenaam zijn). Deze persoon moet het verzoek in bijzijn van een arts schrijven en vermelden dat de patiënt niet in staat is om het verzoek zelf neer te schrijven en waarom.
Wilsverklaring euthanasie
In tegenstelling tot een actueel euthanasieverzoek, stel je een ‘wilsverklaring euthanasie’ op voordat je ziek wordt. Met een ‘wilsverklaring euthanasie’ verzoek je om euthanasie in het geval van onomkeerbaar coma, bijvoorbeeld na een zwaar ongeval of een herseninfarct. Zo’n wilsverklaring moet opgesteld worden volgens een wettelijk voorzien modelformulier en ondertekend worden door twee getuigen. Lees hier meer over wilsverklaringen.
Euthanasie in bijzondere situaties
Kan een persoon met dementie euthanasie vragen? In België is het momenteel niet mogelijk om op voorhand vast te leggen dat je euthanasie wil in een gevorderde fase van dementie. ‘Wilsbekwaamheid’ is immers een essentiële voorwaarde in onze huidige euthanasiewet. Daardoor moeten mensen met dementie euthanasie uitvoeren in een eerste fase van de ziekte, op het moment dat ze nog wilsbekwaam zijn.
De voorafgaande ‘wilsverklaring euthanasie’ heeft enkel betrekking op situaties van onomkeerbaar coma, niet op een gevorderd stadium van dementie. In een voorafgaande ‘negatieve wilsverklaring’ kan je enkel laten vastleggen wat je niet meer wenst in de toekomst, bijvoorbeeld geen sondevoeding, antibiotica of andere behandelingen die het leven rekken. In een negatieve wilsverklaring kun je dus niet vastleggen dat je op een bepaald moment euthanasie wenst.
Omdat levenseindebeslissingen bij personen met dementie zo complex en delicaat zijn, is het erg belangrijk om in een vroeg stadium van de ziekte over de toekomst te praten. Welke wensen heb je voor je toekomstige zorg? Waarover ben je angstig of bezorgd? Wat maakt het leven voor jou waardevol? Vroegtijdige zorgplanning kan de geruststelling bieden dat er in alle omstandigheden goed voor je gezorgd zal worden, binnen de krijtlijnen die je mee hebt kunnen bepalen. Lees hier meer over vroegtijdige zorgplanning (link).
De wet laat euthanasie toe bij ondraaglijk psychisch lijden door psychiatrische aandoeningen, bijvoorbeeld bij een langdurige en niet te behandelen depressie. Euthanasie bij psychisch lijden is vaak een gevoelige en delicate kwestie. Het is bijvoorbeeld niet evident om in te schatten of de psychiatrische aandoening die het lijden veroorzaakt onbehandelbaar en uitzichtloos is. Daarnaast is het niet altijd eenvoudig om te oordelen over de wilsbekwaamheid van de patiënt. Het vraagt bijzondere kennis en ervaring van de betrokken hulpverleners en artsen, en meestal ook een langdurige relatie met de zieke.
Sommige mensen, vooral ouderen, geven aan dat ze klaar zijn met hun leven. Ze hebben het gevoel dat hun leven lang genoeg heeft geduurd, ze zien geen zin meer en verlangen naar het einde. Soms stelt iemand die levensmoe is de vraag naar euthanasie. Als het gevoel van levensmoeheid geen medische oorzaak heeft, dan laat de huidige wetgeving niet toe om euthanasie toe te passen. De wet op euthanasie is duidelijk: het ondraaglijk lijden moet door een ziekte of ongeval veroorzaakt worden.
Het verhaal stopt hier evenwel niet: een vraag naar euthanasie bij levensmoeheid weerspiegelt een diepe wanhoop die ernstig genomen moet worden en die hulp, ondersteuning en begeleiding verdient.
Palliatieve zorg en euthanasie
Soms wordt gedacht dat euthanasie en palliatieve zorg tegenpolen zijn, maar dat klopt niet. Palliatieve zorg en euthanasie kunnen juist hand in hand gaan. Beide draaien uiteindelijk rond levenskwaliteit. Euthanasie kan één van de eindpunten zijn van een palliatief traject. Als een patiënt ondanks de beste zorgen ondraaglijk blijft lijden en euthanasie wenst, dan maakt euthanasie integraal deel uit van de palliatieve zorg waarmee de patiënt en zijn naasten tot dan toe omringd werden.
Actieve levensbeëindiging
Naast euthanasie zijn er nog twee andere vormen van actieve levensbeëindiging:
dit betekent dat je zelf je leven beëindigt, met hulp van een ander. We spreken van medisch begeleide zelfdoding als de zelfdoding gebeurt onder begeleiding van een arts. In België is het juridisch statuut van hulp bij zelfdoding onduidelijk. In Zwitserland en bepaalde staten van de V.S. is hulp bij zelfdoding onder bepaalde voorwaarden toegestaan, euthanasie daarentegen niet. In Nederland zijn beide toegelaten.
dit betekent dat je leven wordt beëindigd door een ander, maar niet op jouw verzoek. Dit is het grote verschil met euthanasie: euthanasie kan enkel gebeuren op verzoek van de patiënt.
Meer informatie
Download hier onze brochure ‘Medisch begeleid sterven. Een begrippenkader’
Bezoek de website www.leif.be van het Levenseinde InformatieForum
Bezoek de website www.rws.be van Recht op Waardig Sterven
Met kinderen praten over euthanasie
Wat als iemand uit de nabije omgeving van een kind palliatief wordt? Hoe praat je met kinderen over onderwerpen zoals verlies, ziekte en euthanasie? Op onze website over palliatieve zorg en kinderen vind je veel informatie en tips. Naar de website.
